Үйл үг
хунчирлах [үйл үг]
хунчир зан гаргах.
хураамжлах [үйл үг]
эмхэлж журамтай болгох, эмхтгэн цэгцлэх, цомтгох хураангуйлах, товчлох хураангуйлан ху раамжлах (дэлгэрэнгүй юмыг хураангуйлан товчлох) булаах, өөртөө авах хөрөнгийг нь хураамжлан эзэгнэх (хөрөнгийг нь булаан авч эзэгнэх).
хураангуйлах [үйл үг]
юмыг хураангуй болгох товчлох хураангуйлан бичих (тухайн зүйлийн утга санааг товчлон бичих), хураангуйлан цэгцлэх (тухайн зүйлийн гол утга санааг базан, эмх цэгцтэй болгож бичих), нэрийг нь хураангуйлах (нэрийг нь товчлох).
хураах [үйл үг]
бага багаар нэмэн цуглуулж хадгалах, хуримтлуулах, арвижуулах аргал хураах (аргал түүж цуглуулах, хуримтлуулах), азарга хураах (азарга гүүгээ цуглуулах), буян хураах (сайн үйл хийх), биеэ хураах (биеэ атийлгах), зовлон хураах (өөртөө зовлон авчрах), мөнгө хураах (а.мөнгө төгрөгөө нөөцлөн хуримтлуулах б.юмны үнэ мөнгийг авах мэдээ хураах (ямар нэгэн хэрэг явдлын тухай баримт сэлт цуглуулан авах), нүгэл хураах (муу үйл хийх), өрөм хураах (өрөм зөөхий авах, хуримтлуулах), түлээ хураах (а.түлээ нөөцлөх б.түлээг цэгцлэн жигдэлж тавих), хөеө хураах (хулгана өвлийн идшийг зөөх, цуглуулах), хүчээ хураах (хүчээ хуримлуулах), эд мал хураах (эд малаа өсгөн арвижуулах), юм хураах (а.эд хөрөнгө хуримтлуулах б.хогшил хэрэглэлийг эмхтгэн цэгцлэх), хурааж цуглуулах (янз бүрийн зүйл хуримтлуулж бөөгнүүлэх), сэтгэлийг нь хураах (сэтгэлийг нь эзэмдэх), улсыг хураах (улс орныг нэгтгэн захирах), хураахын баханд бүү шуна, арвилахын зохист мэргэш (цэцэн үг) (арвич хямгач байж сурах хэрэгтэй), хураасан эдийг хулгайд алдана, сурсан эрдмийг хулгайд алдахгүй (цэцэн үг) (эрдэм ном эрхэм баян) тархаж бэлчсэн малыг ойртуулах, цуглуулж ирэх адуугаа хураах (адуугаа цуглуулах) ургаж гүйцсэн тариа зэргийг хадаж авах хурааж авах (а.ургацаа хураах б.юмыг татварлан хураан авах, булаах), ногоо хураах (ургаж гүйцсэн хүнсний ногоог цуглуулж авах), хадлан хураах (малын нөөц тэжээл болгож өвс хадаж авах) эдэлж хэрэглэж байх зүйлээ цэгцэлж тавих, дээш нь тавих аяга тавгаа хураах (аяга тавгаа цэгцлэх, дээш нь тавих) татварлан авах, албадан авах албан татвар хураах (а.хуучир. харьяат ард иргэдээс хууль ёсоор албан татвар авах б.хуучир. баяд ноёдын ард иргэдээс хууль бусаар татвар авах), гааль хураах (худалдаалах зүйлээс тусгай тогтоосон журмаар татвар авах), гишүүний татвар хураах (гишүүний хувьд оногдох татварыг авах), зэвсэг хураах (зэвсэг хэрэглэхийг хориглох, албадан авах), түрээс хураах (ашиглуулах юмнаас тусгай тогтоосон журмаар татвар авах), хөрөнгийг хураах (бусдын хөрөнгө юмыг хуулийн шийдвэрийн дагуу хүчлэн авах) хүлээн авах санал хураах (санал авах) товчлох, цомтгох хураасан нэр (товчилсон үг), товчлон хураах (товчлон эмхэтгэх, бичих), утга хураах (утгыг нь товчлох) хэвийн ажиллагаа зогсох, болих амьсгаа хураах (нас барах), дуугаа хураах (дургүй хүрсэн зүйлд үгээ цөөвчлөх буюу огт дуугарахгүй болох), гэрээ хураах (гэрээ буулгах), зэлээ хураах (а.татсан зэлээ буулгах б.(шилжсэн утга) малгүй болох), хөлөө хураах (а.хөлөө татаж авах б.юмны хөлийг салгаж тавих ширээний хөл хураах (ширээний ураах (огт малгүй болох), хөрөнгөө хураах (амь зуух хогшил хөрөнгөө барах, хоосрох).
хураах хуучир. [үйл үг]
хүн ардыг өөрийн эрхшээлийн дор нэгтгэн дагуулах, захирах өршөөл эрдмээр татан хураах (хүн ардыг хайр энэрэл, эрдэм номын хүчээр нэгтгэх), сүр хүчээр албадан хураах (ард олныг өөрийн нэр сүр, цэргийн ид чадлаар албадан нэгтгэж захирах) (шилжсэн утга) мал, амьтны от ороо орох.
хурайлах [үйл үг]
хүссэн зүйлээ ирээсэй гэж хурай хурай хэмээн уриалан дуудахын хамт, идээ будаа өргөн барьж даллах тавагтай идээ барин хурайлах (тавагтай идээг гартаа барин, хурай хурай хэмээн хэлж нар зөв даллах) ямар нэгэн юмыг дээр өргөж, эргүүлэн даллах гараараа хурайлах (гарын алгыг дээш харуулан өргөж, нар зөв даллах). хурал (нэр үг)ямарваа байгууллага болон хамт олон цугларан, үйл ажиллагааныхаа талаар зөвлөн хэлэлцэх цуглаан хурал завсарлах (а.хурал цуглааны дунд түр зуур амсхийх б.тогтмол хугацаатай хуралдах байгууллага нэгэн удаагийн цуглаанаа дуусаад дараачийн цуглаан болтол амсхийх), хурал нээх (хурал эхэлснийг мэдэгдэх), хурал хийх (хурал цуглаан болох, хуралдах), хурлын ажиллагаа (хурлын үйл явц), хурлын дарга (хурлыг тэргүүлэн удирдах хүн), хурлын индэр (хуралд үг хэлэх хүмүүст зориулж тусгайлан зассан тавцан), хурлын протокол (хурлын албан ёсны тэмдэглэл), хурлын танхим (хурал хийх өрөө, тасалгаа), хурлын тогтоол (хурлаар хэлэлцэн баталж, гаргасан шийдвэр), хурлын төлөөлөгч (хуралд сонгогдсон хүн, зочин), хурлын тэргүүлэгч (хурлыг эрхлэн удирдах хүмүүс), хурлын шийдвэр (хурлын тогтоол), бага хурал (улс, олон нийтийн байгууллагын төлөөлөгчдийн хурал зөвлөгөөн), баярын хурал (ямарваа нэгэн тэмдэглэлт, түүхт ойн баярт зориулсан хурал), бүгд хурал (аливаа нэг хороо, байгууллагын бүх гишүүдийн оролцсон хурал), их хурал (улс, олон нийтийн болон ямар нэгэн байгууллагын дээд эрхийг барих төлөөлөгчдийн хурал), намын үүрийн бүх гишүүдийн хурал хуучир. (намын үүрийн бүх гишүүд оролцсон хурал), улсын сайн малчны хурал хуучир. (малаа сайн өсгөсөн, тэргүүний малчид уулзаж туршлагаа харилцан солилцох хурал), нэгдлийн гишүүдийн
хуралдах [үйл үг]
хурал хийх, хурал цуглаан болох комисс хуралдах (ямар нэгэн ажил хэргийг гүйцэтгэхээр томилогдсон ажлын хэсэг хурал хийх), цэргийн зөвлөл хуралдах (цэргийн нэр томьёо) (цэргийн удирдах зөвлөл хурал хийх).
хуралдах [үйл үг]
цугларах, бөөгнөрөх хүмүүс хуралдах (хүмүүс нэг дор хуран цугларах), үүл хуралдах (үүл бөөгнөрөх) юм хуримтлагдах мөнгө хуралдах (мөнгө хуримтлагдах), хөрөнгө хуралдах (эд хөрөнгө хуримтлагдах, цугларах), цус хуралдах (ямар нэг шалтгааны улмаас цус хурах, бөөгнөрөх).
хурах [үйл үг]
хурал цуглаан хийх, хуралдах хурах чуулах (хоршоо үг) (олон хүн цугларан хуралдах) (шашны нэр томьёо) хийдэд лам нар цугларч ном унших ном хураххурал хурах (лам нарын тогтсон хугацаанд хийдэд цугларан сууж ном унших).
хурах [үйл үг]
хүн, амьтан болон юмсын нэг дор цугларах, бөөгнөрөх хурсан олон (олноороо цугларсан хүн амьтан), буян хурах (сайн үйл дэлгэрэх), гуниг хурах (уйтгарлах), нүдэнд нулимс хурах (нүдний аяганд нулимс дүүрэх), үүл хурах (үүл бөөгнөрөх), хог буртаг хурах (тоос шороо ихтэй болох), хонь хурах (хонь халуунд бөөгнөрөн зогсох), цус хурах (ямар нэг гадны нөлөөгөөр арьсан дор, булчин дотор судас хагарснаас цус хүүдийлэгдэж, хавдар үүсгэх), хурах цугларах (хоршоо үг) (олон хүн, амьтан нэг дор цугларах, бөөгнөрөх).
хурах хуучир. [үйл үг]
хатах, агирах, өтгөрөх.
хурвайх [үйл үг]
юмны өнгө үзэмж муудах өнгө нь хурвайх (өнгө нь муудах, гандах). хурга(н) (нэр үг) (амьтан судлал) төрөөд нэг жил болоогүй хонины төл хурга авахуулах (хургаа голсон хонийг тойглож, хурганд нь дасган хөхийг нь хөхүүлэх), хургаа голох (төллөсөн хонь хургаа хөхөө хөхүүлэхгүй байх), хургаа тавих (хургаа сул, эхлээр нь орхих), хурга хариулах (хургыг харж, идээшлүүлэх, бэлчээрлүүлэх), хурга хаших (хургыг хашаанд оруулах), хурга хөнгөлөх (хурга засах), хурган лүү (архи хийх бяцхан сав), хурган сор (нарийн ноост хурганы арай бүдүүн ширхэгтэй ноос), хурган үс (а.зарим ургамалд байдаг нарийн цагаан ширхэглэг үс мэт зүйл б.хүн, амьтны бужгардуу үс), хургатай хонь (хургалсан, хургаа дагуулсан хонь), хурганы арьс (хонины нэг нас хүрээгүй төлийн арьс), хурганы ноос (бүдүүн, бүдүүвтэр ноост хонины хурганы , сартай үед нь хяргаж авсан ноос), хурганы уут (бэлчээрт төллөсөн хонь, ямааны төлийг хийх уут сав), аргалийн хурга (эм хонин гөрөөсний үр төл), нялх хурга (төрөөд удаагүй байгаа хурга), охин хурга (эм хурга), хув хурга (хув чихтэй хурга), хундан цагаан хурга (дун цагаан зүсмийн хурга), хэнз хурга (орой гарсан хурга), хурга ишиг (хоршоо үг) (хонь ямааны нэг нас хүрээгүй төл), хурга төлөг (хоршоо үг) (хонины нэг, хоёр настай үр төл), хонь хурга (хоршоо үг) (хонь, түүний үр төл), тэлээ хурга шиг (хоёр хүний дунд тал алдахгүй явах хоёр хүнд адил үйлчлэх), хурганы дуунаар өвөл буцдаг, хадуурын дуунаар зун буцдаг (цэцэн үг) (хавар, намар болох), хурган хуц шиг хөөцөлдөж, хургассан хонь шиг дагах (зүйр үг) (юманд хэтэрхий дурлах, шунах) хурганы арьсаар хийсэн эд юм хурган дотор (хурганы арьсаар хийсэн дээлийн дотор), хурган дээл (хурганы арьсаар хийсэн дээл), хурган бөөр (ургамал судлал) (хурган бөөртөн овгийн төрөл, нэгэн зүйл модлог ургамал) төрөл зүйлийн жижиг бага нь хурган засаа (ургамал судлал) (дөчөөс тавин сантиметр өндөр ургадаг, навч өдлөг бөгөөд бор шаргал өнгөтэй, өндөг хэлбэртэй цоморлогтой, олон наст өвс), хурган мэхээр (ургамал судлал) (мэхээрийн нэгэн зүйл, маш жижиг, амт сайн), хурган мөөг (ургамал судлал) (талын цагаан мөөгний нэгэн зүйл, маш жижиг, амт үнэр маш сайхан), хурган үзэм (гүнбэрэм буюу үзэм), хурган чих (ургамал судлал) (навч бургасны навчтай адил болоод охор, хээр ургадаг нэг зүйл ургамал), бага хурган чих (ургамал судлал) (монгол орны гол мөрний шугуй, нуга, элс хайрга дагаж ургадаг олон төрлийн шим тэжээл агуулсан, туулгах чадалтай эмийн өвс), хурган шаваг (ургамал судлал) (шарилжийн нэгэн зүйл),
хургалах [үйл үг]
хонь төллөх хонь хургалах (эм хонь хурга гаргах, эм хонь төллөх) дээлийн энгэр, зах, ханцуйн үзүүр зэргийг хурганы арьсаар эмжих.
хургасах [үйл үг]
хонь хургаа үгүйлэн байх хургасан гүйх (хонь хургаа үгүйлэн гүйх).
хургах [үйл үг]
хүн, амьтны юманд хоргодох, эргэж буцах гэртээ хургах (гэртээ хоргодох, хулгах), мал хашаандаа хургах (мал хашаанаас гарахгүй эргэж буцах, хулгах), сэтгэл хургах (сэтгэл хоргодох), эргэх хургах (хоршоо үг) (ямар нэг зүйлд хоргодох, холдмооргүй санагдах) (шилжсэн утга) утаа, жавар зэргийн нэг дор хоргох жавар хургах (юмны зай завсар, хөндийгөөр жавар хоргох).
хурдавчлах [үйл үг]
яаравчлах, түргэвчлэх ажлаа хурдавчлах (ажлаа хурдан түргэн хийх).
хурдасгах [үйл үг]
улмаар хурдан болгох явцыг хурдасгах (ажил хэргийн явцыг улам хурдан болгох).
хурдатгах [үйл үг]
юмны хөдөлгөөнийг хурдан болгох хурдасгах гүйлтийг хурдатгах (гүйлтийн хурдыг нэмэх).
хурддах [үйл үг]
хэтэрхий хурдан болох, түргэдэх алхаа нь хурддах (алхаа нь хэтэрхий хурдан болох).
хурдлах [үйл үг]
шамдан түргэлэх, бушуулах хурдлан гүйх (яаран гүйх) хурд нь нэмэгдэх морь хурдлах (морины хурд нэмэгдэх).