opendatalab.mn

Нэр үг

хэжирмэг [нэр үг] газрын хэжүү, ихээхэн налуу хэсэг бөс барааны зах хөвөө дагуу сэмэрч задарсан хэсэг хэжирмэгийг нь өөлөх (бөс даавууны сэмэрч хөвөрсөн хэсгийг нь авах).

хэжлүүр [нэр үг] уул хавцгайн хажуу халил, хэжиж гарч болох хэсэг.

хэжүү [нэр үг] уулын налуу, ганга, хажуу хэжүү газар (уул нуруу зэргийн налуу, хажуу хэсэг), хэжүү зам (ташуу зам), уулын хэжүү (уулын хажуу, налуу).

хэжүүр [нэр үг] уулын хэвгий, ташуу зам хэжүүрээр явах (уулын налуу, ташуу замаар явах).

хэл [нэр үг] (хэл шинжлэл)хүмүүсийн харилцааны хамгийн чухал хэрэглүүр хэл бүдгэрэх (хэлний аялгуу тодорхойгүй болж хувирах), хэл гадарлах (хэлийг төсөөлөх, гадаад хэл сурч эхлэх), хэл заалгах (нэг нэгээр гадаад хэл заалгах), хэл зүгшрэх (түлбэрэлгүй цэвэр сайхан ярьдаг болох), хэл зүгшрүүлэх үгс (бага насны хүүхдийг түгдрэлгүй хэлж сургахад зориулан зохиосон бүлэг үгс), хэл зүй (хэлний бүтцийн жам ёс), хэл зүйн ай (нэг төрлийн харьцаа зааж байгаа харилцан эсрэгцэж, бие биеэ нөхсөн, түүнээс дээш хэл зүйн утгын нэгдэл), хэл зүйн арга (хэл зүйн хэлбэрүүдийн бүтсэн аргыг үндэслэсэн хэл зүйн хэлбэрийн нийтлэг зүйлийн ангилал), хэл зүйн байгуулал (хэл зүйн систем, тогтолцоо), хэл зүйн утга (хэл зүйн хэлбэрүүдээр илэрч байгаа нэмэлт утга), хэл зүйн хэлбэр (хэл зүйн утгыг илрүүлэх хэлний хэрэглүүр), хэл зүйч (хэл зүй судлаач), хэл муу (а.ярьж хэлэхдээ тааруу б.гадаад хэл муухан мэдэх), хэл мэдэх (а.ямар нэгэн хэлээр өгүүлсэн хэлэлцсэн ерийн өгүүлэл яриаг ойлгох б.үг сургамжинд орох), хэл мэдэхгүй (а.хэлд ороогүй б.хэл сураагүй в.хэлсэн сургасан үг хэрэгсэж авдаггүй), хэл нийлэх (хэлэлцэж, яриа тохирох), хэл нугарах (хэл зүгширч түлбэрэлгүй ярьж сурах), хэл нэгдэн нийлэх (өөр өөр хэл аялгуунууд харилцан бие биедээ уусан нийлэх үзэгдэл), хэл нэвтрэх (а.хоёр өөр хэлээр ярилцагч хүмүүс өөр хоорондоо ойлголцох б.бусдаар дамжих буюу захидал чимээгээр үгээ ололцох), хэл ороолдох (ярихдаа түгдрэх), хэл ороххэлд орох (а.нялх хүүхдийн анх үг хэлж сурах б.үг хэлж чадахгүй байсан хүн ярьдаг болох), хэл сайтай (тухайн хэлийг сайн мэддэг), хэл сурах (аливаа гадаад хэлийг мэддэг, өгүүлдэг болох), хэл тултирах (ярихдаа үгийг хазгай буруу дуудах), хэл хурц (үг хэлэхдээ сайн), хэл чулчиг (үг хэлэхэд ямагт хэл нь чулчирч хазгай муруй хэлдэг, өгүүлдэг хүн), хэл чулчрах (тухайн үгийг хэлж сураагүйн улмаас болон мөн өгүүлэхийн эрхтний ямар нэг согогтойн улмаас үгийг буруу хазгай дуудах), хэлээ зажлах (хэл чулчрах), хэл үндэс (тухайн язгуурын бүх хэл салбарлан гарсан анхдагч хэл), хэл шинжлэл (хүн төрөлхтний хэл, түүний түүхэн хөгжлийг судлах ухаан а.хэл шинжлэлийн удиртгал б.хэл шинжлэлийн түүх в.ерөнхий хэл шинжлэл гэж хуваана), хэл шинжлэлч (хэл шинжлэлд мэргэжсэн хүн), хэл ээдрэх (тухайн үгийг хэлж чадахгүй гацах), хэлийг дүрэмжүүлэх (нийгмийн хөгжлийг дагалдан хөгжиж байгаа хэлний хөгжил ба хэлний хөгжлийн жам ёсонд үндэслэж хэлний авиа, үгсийн сан хийгээд хэл зүй зэргийг улам нэгдмэл, тодорхой баялаг, авцалдаатай, бүрэн төгөлдөр болгон боловсруулах), хэлийг журамжуулах (хэлийг зориудаар нэг загварт оруулах), хэлний боловсрол (а.бичиж найруулах эрдэмд суралцсан байдал б.гадаад хэл эзэмшсэн байдал), хэлний овог (үүсэл гарлын хувьд бусад хэлтэй нэг төрөлд багтдаг хэл), хэлний тэмдэг (юм, үзэгдэл, тэдгээрийн харьцаа буюу бичвэр дэх хэлний махбодын хоорондын харьцааг тэмдэглэдэг хэлний нэгж), хэлний дундуурх гийгүүлэгч (өгүүлэхэд хэлний дунд хэсэг өргөгдөж хэлэгдэх гийгүүлэгч), хэлний дундуурх эгшиг (өгүүлэхэд хэлний дунд хэсэг өргөгдөж хэлэгдэх эгшиг), хэлний угийн гийгүүлэгч (өгүүлэхэд хэлний угийн хэсэг дээш өргөгдөж хэлэгдэх гийгүүлэгч), хэлний урдуурх гийгүүлэгч (хэлний өмнөд хэсэг өргөгдөж буйланд буюу хатуу тагнайд шахан ойртож хэлэгдэх гийгүүлэгч), хэлний урдуурх эгшиг (хэлний үзүүр доод буйланд шахаж очтолоо өргөгдөж хэлэгдэх эгшиг), хэлний үзүүрийн гийгүүлэгч (хэлний үзүүр дээд буйл хатуу тагнайд ойртох буюу шахахад хэлэгдэх гийгүүлэгч), хэлний хойгуурх гийгүүлэгч (хэлний угийн гийгүүлэгч), хэлний үүрэг (хүний нийгэмд хэлний гүйцэтгэх үүрэг), алтай хэл (гарал үүсэл, хэв шинжээрээ залгамал хэлний бүлэгт орох бүлэг хэл), амьд хэл (а.(хэл шинжлэл)ард түмний ярьж хэлэлцэж байгаа хэл б.(шилжсэн утга) дайн тулааны үед дайсны талаас олзолж авсан хүн), амьд хэл олзлох (дайсны хүнийг амьдаар нь барих), бичгийн хэл (ярианы хэлэнд тулгуурлан үүсч хэлбэржсэн нарийн дүрэм журамтай харьцангуй тогтвортой хэл), гадаад хэл (харь улсын хэл), монгол хэл (монгол хүмүүсийн ярьдаг, алтай язгуурын хэлний овогт багтдаг хэл), монгор хэл (монгор үндэстний ярьдаг хэл), мөхсөн хэл (ард түмэн ярихгүй, хэрэглэхгүй болсон хэл), утга зохиолын хэл (аман, бичгийн аль ч хэлбэрээр нийгэм соёлын амьдралын бүх хүрээнд үйлчилдэг, нийт үндэстний хэлний журамласан хэлбэр), үндэсний хэл (тухайн үндэстний өөрийн төрөлх хэл), харь хэл (гадаад орны хэл), этгээд хэл (цөөн бүлэг хүмүүсийн хоорондоо ойлголцох, нийт олны хэлнээс ангид үг яриа), эх хэл (төрөлх хэл, өөрийн үндэсний хэл), ярианы хэл (а.бичиг зохиолын хэлний нэгэн төрөл зүйл, өдөр тутмын ахуй амьралын яриа б.аман яриа, нутаг нутгийнхны яриа, хар яриа, нийгмийн янз бүрийн бүлэг хүмүүсийн яриа), хэл аялга (хоршоо үг) (хэл ярианы хөг), хэл аялгуу (хоршоо үг) (газар нутаг, нийгмийн талаар нягт холбоо бүхий хэсэг бүлэг хүний харилцдаг тухайн хэлний салбар, мөн тэдгээр салбар хэлнүүдийн ерөнхий нэр), хэл бичиг (хоршоо үг) (үсэг бичиг), хэл бичиг судлал (хүн төрөлхтний утга соёлын бүтээл болох хэлний амьд баримт, эх бичиг, зохиолд хэлний болон найруулгын задлан шинжилгээ хийдэг, хэл шинжлэл, уран зохиол судлал, бичвэр судлал, бичгийн дурсгал судлал зэрэг салбар ухааныг багтаасан нийгмийн ухааны нэг салбар), хэл найруулга (хоршоо үг) (санаа бодол, утгыг зөв сайхан илэрхийлэн гаргах ур чадвар), хэл соёл (хоршоо үг) (хүмүүсийн харилцааны хэрэглүүр болон нийгмийн хөгжлийн явцад хүн төрөлхтний бүтээсэн эдийн болон оюуны цогц), хэл яриа (хоршоо үг) (хүмүүсийн харилцааны хамгийн чухал хэрэглүүр, илтгэн өгүүлэх үг), үг хэл (хоршоо үг) (а.хэлсэн, ярьсан зүйл б.(шилжсэн утга) хов жив в.(шилжсэн утга) хэрэг төвөг, хэл ам), үг хэл нь гүйцэгдэхгүй (а.цэцэн цэлмэг, хэлэмгий доломгой б.хэрүүлч), үг хэлээ билүүдэх (а.илүү дутуу хов жив ярих б.бусадтай зориуд хэрүүл хийхээр оролдох, өдөх), хэлд орж үг хэлдэг, хөлд орж газар гишгэдэг (зүйр үг) (а.алив юманд эхлэл суурь заавал байдаг б.юм өсч хөгжиж байдаг), хэл нь хэнээс ч (мэргэн үг), хийх нь хэнээс ч тэнэг (зүйр үг) (хэрэлдэхдээ сайн боловч, хийж бүтээхдээ муу) үг яриа маргаан, хэл загатнах (ярихсан гэхээс байж ядах), хэл ам (а.элдэв цуу яриа, хэлэлцээ б.хэрүүл шуугиан), хэл ам болох (хэрүүл шуугиан, зарга заальхай болох, хэн нэгнийг элдвээр муулан ярилцах), хэл ам гарах (тухайн зүйлийн талаар янз бүрийн яриа гарах), хэл ам гаргах (хэл ам удах), хэл ам дэгдээх (хэрүүл шуугитан гаргах), хэл ам татах (хэрэг төвөг тарих, саад учруулах), хэл ам татлах (маргаан дэгдээх), хэл ам удах (хэрүүл шуугиан үүсгэх, өдөх), хэл ам хийх (хэрүүл шуугиан хийх ба зарга тэмцэл болох), хэл амаа билүүдэх (а.илүү дутуу хов жив ярих б.бусадтай зориуд хэрүүл хийхээр оролдох, өдөх), хэл амаа татах (зохисгүй үгийг ярихаа болих), хэл аманд орох (а.хэрүүл шуугианы дунд орох б.маргаантай зүйлд холбогдох), хэл амгүй (а.хэрүүл маргаангүй б.элдэв цуу яриагүй), хэл амтай (а.үг яриандаа сайн б.маргалдах, хэрүүл шуугиан хийх дуртай), хэл нь татах (бусад хүн ямарч үг хэлсэн ч хариу үггүй дуугүй суухын доромжлол), хэл ам сугалчих шахах (олон юм шалгаах, асууж хоргоох) үг хэл гаргах (хэл ам удах), хар хэл ам (муу муухай болог хэмээсэн үг яриа), цагаан хэл ам (хэтэрхий их магтаж сайшаасан үг яриа).

хэл [нэр үг] сураг, мэдээ чимээ хэл авах (а.хүний харилцан хоорондоо бичиг захиа нэвтрэлцэх буюу амаар мэдээ авалцах б.үг авах), хэл барих (а.хоёр хүний хооронд хэл мэдээ залгуулж холбоо барих б.дайсны талаас хүн олзлон авах), хэл дуулах (мэдээ сонсох), хэл дуулгах (тухайн зүйлийн талаар сураг ажиг сонсгох, мэдээ өгөх), хэл залгуулах (а.дамын мэдээ хүргэх б.үг нэвтрэх, орчуулах), хэл зөөх (хоёр хүний хооронд үг уламжлах), хэл илгээх (ямар нэгэн явдлын тухай бусдаар дамжуулан сонсгон мэдэгдэх), хэл ирэх (дамжуулсан хэл чимээг олж сонсох), хэл өгөх (хэрэг явдлыг уламжлан мэдэгдэх), хэл өгүүлэх (хүнээр дамжуулан мэдээ хүргүүлэх), хэл хүргэх (үг мэдээг уламжлах дамжуулах зэргээр нэвтрүүлэх), хэл явуулах (хэл мэдээ өгөх), хэл мэдээ (хоршоо үг) (аливаа бичиг захидал, хэл сураг мэтээр мэдэгдэх харилцах мэдээ), хэл сураг (хоршоо үг) (мэдээ сураг ажиг), хэл ул (хоршоо үг) (а.яриа хөөрөө б.сураг чимээ, хэл ус), хэл улгүй (хоршоо үг) (а.хэл чимээгүй б.үг дуугүй), хэл ус (хоршоо үг) (а.хэл ул б.гадаад хэлний мэдлэг), хэл чимээ (хоршоо үг) (сураг мэдээ), хэл хээр хонуулах, уршиг усанд унагах (зүйр үг) (худал үг толгой цусдана), хэл туулайнаас хурдан, тангараг гангаас хатуу (зүйр үг) (үнэн үг бүхнээс хүчтэй).

хэл [нэр үг] хонх болон бүс, олом, тэлээний арлын дотоодод байх унжуурга цохиур, тээглүүр горхины хэл (арал горхины тээг), хонхны хэл (хонхны дотоод дахь цохиур).

хэлбийх [нэр үг] улс төрд ханаран дагах (улс төрд нэг талыг барин дагах) (шилжсэн утга) олон хүн, амьтан нэгэн зэргээр дайрах цэргүүд ханаран дайрах (цэргүүд мөр зэрэгцэн дайрах) (шилжсэн утга) хана мэт үргэлжлэн харагдах хэнтий нуруу алсад ханаран харагдана. (ярианы үг, хэллэг)

хэлбүүр [нэр үг] юмыг дотроос нь тэлж хэв янзанд оруулах хэрэглэл, хэвлүүр гутлын хэлбүүр (гутал хэлбэх хэрэглэл).

хэлбэлзэгч [нэр үг] хэлбэлзэн, холбилзон хөдлөгч.

хэлбэлзэл [нэр үг] хэлбэлзэх үйлийн нэр хэлбэлзэл бага (хэлбэлзэх нь бага), үнийн хэлбэлзэл (үнийн тогтворгүй байдал) (хэл шинжлэл)үелзэл, долгио авианы хэлбэлзэл (авианы үелзэл ), дууны хөвчийн хэлбэлзэл (дуу анираар үүссэн долгио) (шилжсэн утга) хүний сэтгэл санааны догдлол, хөдлөл сэтгэлийн хэлбэлзэл (сэтгэлийн хөдлөл).

хэлбэн [нэр үг] хэлбэн халбан (хоршоо үг) (хүн, юмны дайвалзан хэлбэлзэн сажлах байдал), хэлбэн хэлбэн хийх (юмны үргэлжлэн хэлбэлзэн хөдлөх).

хэлбэр [нэр үг] хүн, амьтан, юмны гадаад байдал, дүрс, маяг янз хэлбэр сайтай морь (галбир сайтай морь), хэлбэрээ олох (дүрс байдал нь тодрох), хэлбэр галбир (хоршоо үг) (юмны гадаад янз маяг), хэлбэр дүр (хоршоо үг) (гадна төрх байдал), хэлбэр дүрс (хоршоо үг) (гадаад өнгө үзэмж, овор төрх), хэлбэр маяг (хоршоо үг) (хэлбэр дүрс, байдал), хэлбэр төлөв (хоршоо үг) (юмны дүр байдал), хэлбэр янз (хоршоо үг) (гадаад төрх) төрөл (шилжсэн утга) юмны хийсэн байдал нь чанартай биш, өнгөцхөн хэлбэр төдий (а.бодот агуулгагүй гадар байдал төдий б.үнэн сэтгэлийн зүйл бус, өнгөц төдий), гадаад хэлбэр (юмны өнгөн тал) (хэл шинжлэл)хэл зүйн нэгэн ай

хэлбэр [нэр үг] хүй нэгдлийн байгуулал (түүхэн үг, түүхийн нэр томьёо) (хүн төрөлхтний түүхэн дэх нийгэмэдийн засгийн анхны байгуулал), хүй нэгдлийн нийгэм (түүхэн үг, түүхийн нэр томьёо) (балар эртний олноороо хамтран амьдардаг байсан нийгэм).

хэлбэрдэл [нэр үг] хэлбэрдэх үйлийн (нэр үг)

хэлбэржил [нэр үг] хэлбэржих үйлийн (нэр үг)

хэлбэрс [нэр үг] хэлбэрс халбарс (хоршоо үг) (ийш тийшээ бага зэрэг гуйвалзан хайвалзан алхахын байдал).

хэлбэртэн [нэр үг] хэлбэртэй юмс.

хэлбэрч [нэр үг] хэлбэрийг баримтлагч.

хэлбэршил [нэр үг] хэлбэрших үйлийн нэр нийгэм эдийн засгийн хэлбэршил (нийгэм эдийн засаг төлөвшин тогтворжих үйл явц), хэлбэршлээ олох (дүр байдал, чиг хандлагаа олох).