Ургамал судлал
хүчлэр [ургамал судлал]
амт хүчтэй, нэг зүйл жимс, нимбэг.
хэлэг [ургамал судлал]
цуурс модны өөр (нэр үг)
хэмэл цэцэг [ургамал судлал]
(үр бүрдүүлдэггүй хос бэлгэтэй, дан ганц дохиур бүхий цэцэг).
хэнгэрэг [ургамал судлал]
тольт өвсний өөр (нэр үг)
хэрс [ургамал судлал]
далайн эрэг, давст ус нуурын захаар ургадаг нэгэн зүйл өвс.
хэрээ [ургамал судлал]
(нэгэн зүйлийн бараан шувуу), хар чийр (ургамал судлал) (гоньдын нэгэн зүйл), хар шаваг (ургамал судлал) (шавгийн төрлийн нэгэн зүйл бут елхэндэг), хар шарилж (ургамал судлал) (шарилжны төрлийн нэгэн зүйл), хар борви (тэмээний тойгны дотор талд их өвчин орж, хавдах), хар дэлэн (хонь ямааны сүү гарахгүй болох нэгэн зүйл халдварт өвчин, их төлөв дэлэн нь хавдаж, сүү нь ширгэнэ), хар цэцэг (а.цагаан цэцэг өвчин буруугаар эрхэж хүндэрсэн нь б.хонинд тохиолдох нэгэн зүйл өвчин) муу хар ёртон (бүтэлгүй муу этгээд), хар өдөр (муу өдөр), хар ёр (өлзий бусын муу учрал), хар үйл (зүй зарчмаас гаж, муу үйлс), хар дотортой (муу санаатай) хар хэл ам (бусдын хэлэх муу үг, яриа), хар хэл ам хүрэх (хүний муу хэлснээс болж ажил үйл бүтэлгүйтэх), хар хэлд идүүлэх (хүний хов жив, муу ярианы бай болох), хар амтай (муу амтай, дандаа муу юм ярьж явдаг), хар мөртэй (муу үйлстэй, бусдад дандаа гай болж явдаг) хүнд хүчир хар ажил (биеийн хүчээр ажил), хар ажилчин (оюуны биш биеийн хүчийг үнэлэн амьдрах хүмүүс), хар дом (ямар нэгэн өвчнийг юухан хүүхнээр аргалж засах аргын зүйл), хар муйхар (бодох төлөвлөх юмгүй, арга эвээр биш хүчээр), хар муйхраар зүтгэх (ухаанаар биш хүчээр хийх гэж зүтгэх), хар үйл (а.зүй зарчмаас гажуу буруу үйл ажил, муу үйл, буруу үйл б.бүдүүлэг үйл ажил), хар хөлс (биеэс дааварлан гарах их хөлс), хар хөлс нь асгарах (а.ажил явдалд түүртэн ихэд хөлрөх б.(шилжсэн утга) ихэд айж сандрах), хар хүч (а.байдаг хүч б.харгис түрэмгий), хар хэл ам (бусдын муу үг яриа хараал), хар хэлтэй (а.ямагт муу муухай, сэжиг хүрмээр үгтэй б.зүхэлч) хар хөө (гай уршиг чирэх юм) хир буртаг хар болох (а.хиртэх, б.(шилжсэн утга) энгийн иргэн болох),
хэрээнч [ургамал судлал]
чонын хармаг, хашийн язгуурын бутлаг ургамал.
хээрийн ногоо [ургамал судлал]
(хүний идэж болох зэрлэг ургамал), хээрийн нохой (цээрлэн нэрлэх) (чоно),
хээрийн туулайн бөөр [ургамал судлал]
(модны хальс барзгар бөгөөд навчиндаа араатай, нэг буурцагт хэд хэдэн цөмөө ургадаг ургамал, амт нь лянхуа цэцгийн үрийн амттай адил), хээрийн жонш (эрдэс судлал) (ихэд элбэг тохиолдох нэгэн зүйл чулуулаг, хатуугийн зэрэг ., өнгө цагаан, бор, ногоон янз бүр), хээрийн юм (а.чоно б.хөсрийн юм), хээрийн гахайгаар тэнгэр тахих, зээрийн сүүлээр онгод тахих (зүйр үг) (ёс мэдэхгүй байх).
хяз [ургамал судлал]
зүлэг, цэцэрлэг, зам чимэглэхээр тарьсан өөдөн, ловил зэрэг намхан ургамал.
хялгана [ургамал судлал]
үетэн овгийн нэгэн төрөл, шивээт хялгана, дэрсэн толгойт хялгана, өдөн хялгана гэж гурван янз бий, зарим нутагт өдөн хялганыг монгол өвс, цагаалж гэж нэрлэнэ.
хятангар [ургамал судлал]
хоолой хонхор, сайр жалга газар ургадаг, иш бүдүүвтэр дэрсний хир, навч жижиг, шөвгөр хавтгай, цэцэг ягаан улаан, нэг зүйл буурцагт ургамал, үхрээс бусад малд хортой, харин үхэрт зохимжтой бөгөөд тарга тэнхэлд сайн гэдэг.
цаахай [ургамал судлал]
сэрүүн бүсийн ойд тохиолдох дөч орчим зүйлтэй, монголд зүйл тархсан, модны холтос, хөвд ургамлын үлдэгдэл, хад чулуун дээр ургадаг нэг зүйл хаг.
цагаалж [ургамал судлал]
хялгана өвсний өөр (нэр үг)
цагаалзай [ургамал судлал]
нийлмэлтэн овгийн төрлийн олон наст өвс.
цагаан ерхөг [ургамал судлал]
(хээр ойт хээрийн бүсэд ургадаг, мал сайн иддэг, тэжээлийн олон наст үет ургамал), цагаан лууван (ургамал судлал) (өнгө цагаан, амт баахан гашуун, улаан луувантай төстэй, бүдүүн нэг зүйл идэшний ногоо), цагаан лянхуа (ургамал судлал) (өнгө цагаан нэг зүйл лянхуа, зүлгэлэг цэцэг), цагаан мандал цэцэг (ургамал судлал) (том цагаан цэцэгтэй, аяга хэлбэртэй, навч нь цувран ургах нэг наст таримал ургамал), цагаан могойн үзэм (ургамал судлал) (алтан хэлбэрт навчтай, жижигхэн шар ногоон цэцэгтэй, бөөрөнхий шүүслэг жимстэй, зэллэж ургадаг олон наст өвслөг ургамал үндэс нь эмд орно), цагаан мөөг (ургамал судлал) (тарихад бэрх, идшинд хэрэглэдэг, шим сайтай нэг зүйл малгайт мөөг), цагаан мэхээр (ургамал судлал) (цэцэг нь цацаг мэт, нэг ишнээс хос биш навч гардаг хээрийн ургамал, шар улаан хоёр зүйл бий, үндсийг нь идэж болдог),
цагаан нарс [ургамал судлал]
(өтлөхдөө холтос нь сүүн цагаан болдог мөнх ногоон тураг мод, үрийг нь идэж болно, модоор нь нарийн багаж хэрэгсэл хийнэ), цагаан ногоо (ургамал судлал) (хятад байцаа), цагаан ортууз (ургамал судлал) (мал төдий л иддэггүй, чулуурхаг хөрстэй газар гучаас дөчин сантиметр өндөр ургадаг сөөг ургамал), цагаан өвс (ургамал судлал) (элсэн хялгана), цагаан суль (ургамал судлал) (бог, бод малын аль алинд тэжээл сайтай, голдуу элсэрхэг хөрстэй өндөр газар ургадаг олон наст үет ургамал, үрээр нь гурил хийнэ), цагаан төмс (ургамал судлал) (тод улаан цэцэгтэй, төмс нь цагаан өнгөтэй сүүнд хийж хөөрүүлэн идэж болдог, чулуурхаг хөрстэй газар дөчөөс жаран сантиметр өндөр ургадаг ургамал сараана), цагаан түрүү (ургамал судлал) (түрүү хэсгийг цагаан үс мэт зүйл бүрхэн ургах, мал төдий л их иддэггүй, ойт хээрийн бүсэд арван таваас хорин сантиметр өндөр ургадаг олон наст уул өвс), цагаан тэрэлж (ургамал судлал) (сургарын өөр нэр), цагаан уд (ургамал судлал) (навч нь удны навчнаас охорхон бөгөөд өргөн, дурс нь царс модны дурс шиг нэг зүйл мод), цагаан харгана (ургамал судлал) (хуурай бүсэд ургадаг, малын дунд зэргийн тэжээл болохоос гадна элс тогтоох сайн чанартай, олон наст сөөг), цагаан хур (ургамал судлал) (навчныхаа үзүүрээр юмыг ороож авиран ургадаг, махлаг үндэслэг иштэй, бариулгүй навчтай, цагаан болон ногоовтор цацаг хэлбэрт баг цэцэгтэй олон наст өвслөг ургамал, үндэслэг иш нь эмд орно, бас идэж болно, азарган цоор ямаан орхоодой), цагаан хус (ургамал судлал) (цаас мэт цагаан үйстэй, зуувандуу навчтай тураг мод, нягт хатуу модыг нь багаж хэрэгсэл хийхэд хэрэглэнэ, үйсээс нь тос гарган авч анхилам эд хийнэ), цагаан цэцэг (ургамал судлал) (цайвар цагаан өнгийн цэцэгтэй, өндөр нь гучаас дөчин сантиметр, говь талын бүсэд ургадаг олон наст өвс онгог хонин нүд), цагаан цээнэ (ургамал судлал) (том цагаан цэцэгтэй нэг зүйл цээнэ),
цагаан шаваг [ургамал судлал]
(голдуу цөл, заримдаг цөлийн бүсэд арваас арван таван сантиметр өндөр ургадаг, бүх төрлийн мал сайн иддэг, заримдаг сөөгөнцөр), цагаан шарилж (ургамал судлал) (хээр ба ойт хээрийн өмнөд хэсгээр тохиолддог, хориос жаран сантиметр ургадаг, ногоон байхад нь мал төдий л идэхгүй, заримдаг сөөг), цагаан эрэм (ургамал судлал) (эрэм), цагаан яргуй (ургамал судлал) (шүхэр хэлбэртэй том цагаан цэцэгтэй, навч цэцгий нь үхэр дуртай иддэг, гучаас тавин сантиметр өндөр ургадаг олон наст өвс бугын цагаан ч гэдэг), анхил цагаан (ургамал судлал) (бөмбөрцгийн хойд хагаст тархмал, монголд нэг зүйл байдаг, үетэн овгийн төрөл зүйлд багтах, олон наст өвс) бартаа саадгүй, амар хялбар цагаан газар (уул хад, мод чулуугүй, бартаагүй тэгш тал газар), цагаан бичиг (уншихад хялбар, сайхан бичиг), цагаан зам (бартаа саадгүй шулуун зам), цагаан хуудас (тамга тэмдэг дараагүй албан бичиг), цагаан толгой хэлзүй. (тухайн бичиг үсэгт сурах бүгд үсэг), цагаан үсэг (уншихад хялбар үсэг), цагаан ханиад (хөнгөн ханиад), цагаан томуу (хүндрэл багатай, амархан эдгэрэх ханиад) (шилжсэн утга) ариун, үнэнч, шударга сайхан сэтгэл цагаан санаа (ариун санаа), цагаан сэтгэл (хар хоргүй тусч сайхан сэтгэл), цагаан үйл (ариун шударга үйл), цагаан хүн (цайлган сайхан санаатай хүн), цагаан тэмээцэх (тоглоом) (хэсэг хүүхэд нийлж нэг нь буур, нөгөөгөө ботго гэж нэрлэн, бусад нь ботгыг хүрээлэн зогсож буур нь ботгыг барих гэж хөөж наадах нэг зүйл тоглоом), цагаан хэл ам хүрэхцагаан хэл ам тусах (сүсэг бишрэлтэй хүмүүс бусдын урьдчилж шагшин магтаж ярилцсанаас болж ажил хэрэг бүтэхээ болилоо гэх, өвчин хүрлээ гэж үзэх), цагаандаа гарах (а.ичих айхаа барах, хээгээ алдах б.хүн чанараа алдах, яахаас ч буцахгүй болох), арван цагаан буян (арван хар нүглийн эсрэг арван сайн үйл), мөнгө цагаан, нүд улаан (мөнгө олохын тулд яахаас ч буцахгүй байх) тэнгэрийн эшийн арван өнгийн долдугаар цагаан морин жил (зурхай судлал, зурхайн ухаан) билгийн улирлын нэгдүгээр сар (шилжсэн утга) махгүй идээ, хоол цагаан хоол (махгүй хоол) хошгиног цагаан мах (гургалдай, хос, хошгиног).
цагдуус [ургамал судлал]
хэрүү, цандас.
цайр [ургамал судлал]
дурс ховлын дурстай адил, улаан үртэй, бут бутаар ургадаг нэг зүйл ургамал