Амьтан судлал
усхай [амьтан судлал]
нохойтой адилавтар, биедээ хайрстай, гахай мэт үстэй амьт(ангийн нэр томьёо)
уулинцар [амьтан судлал]
уулийн язгуурын нэгэн з(үйл үг) толгой том, хүзүү охор, нүд шар, хөл охор бөгөөд хүчирхэг.
ууль [амьтан судлал]
хүрэвтэр цоохор өнгөтэй, том шар нүдтэй, хошуу махир, шөнө дуугаран явдаг махчин шувуу ухнын тулманд ус хийгээд ир, уулийн махыг чанаад идье (аман зохиол) (ууль дуугарахад хэлдэг үг), уулийн толгой, ухнын царай (зүйр үг) (уруу царайлах).
уурс [амьтан судлал]
тогоруу шувуу.
ухна [амьтан судлал]
хөнгөлж засаагүй эр ямаа ухна тавих (а.ишгийг ухна болгохоор засаж хөнгөлөлгүй үлдээх б.нийллэгийн үеэр хүүлүүрийг тайлж сүрэгт нийлүүлэх), хуц ухна (хоршоо үг) (хонь, ямааны эцэг мал) ухна царайлах (уруу царайлах, унхиагүй байх), ухаанд нь ухна ишиг үхэх (урагшгүйтэх, бодож сэтгэж хийж чадахгүй байх), халтар ухна (бохир заваан), халтар ухна болох (бохирдах, заваан болох), хуцаа ухнаас өгөх (уургаа шилбүүрээс өгөх, алдаатай наймаа хийх), ухна харайхын зуур (нүд ирмэхийн зуур, маш түргэн зуур), зуун ямаанд жаран ухна (юмыг тэнцвэргүй болгох, тоог нь ихдүүлэх), ухнад явсан хүү ямаа ишиглэсэн хойно ирэх (зүйр үг) (а.хэзээ хойно нь санаа тавих өнгөрсөн борооны хойноос цув нөмрөх б.алхайн удаж цаг алдах), ухна шивтэр (ургамал судлал) (цуварч ургадаг алгалаг онь бүхий навчтай, ганц бэлгэт ондоо гэр бүхий цацаг хэлбэрт баг цэцэгтэй, жимс сууна үхрийн нүд тэхийн шээг), ухнын сахал (ургамал судлал) (үндэслэг иштэй язгуураасаа багларч ургасан навчтай, гүехэн хөх цэцэгтэй нэгэн зүйл ургамал, үндэс, үр нь эмэнд нь орно).
уюу [амьтан судлал]
далайн цулбуурт загас.
үен [амьтан судлал]
суусрынхан овгийн мах идэшт хөхтөн амьтны нэг төрөл бие жижиг, өнгө зүс янз бүр, олон з(үйл үг) монголд таван зүйл бий.
үнэ [амьтан судлал]
хүрнэтэй адилхан, нарийн биетэй, шаравтар үстэй амьтан үнэг(эн) (нэр үг) (амьтан судлал) үс сайхан, зүс улаавтар, нохойн намын, хөхөөр өсөх нэгэн зүйл араатан үнэг хайчлах (төрөөд удаагүй байгаа хүүхдэд эсгий үнэг хайчилж дом хийх), мэхт үнэг (ардын аман зохиолд үнэгийг арга мэх ихтэй амьтан хэмээн өгүүлдэг), үнэг гүйцэх (ихэд өлсөх), үнэг шинших юмгүй (хов хоосон, ядуу), үнэг шиг мартамхай (амархан мартдаг зантай), үнэгний нүд залгих (унтахаа болих), үнэгний сүүлээр даллах (хуурах, мэхлэх, залилах), үнэгний сүүлээр гуядах (залилах, мэхлэх), үнэгч нохой (үнэг барьдаг нохой, үнэг агнахдаа чадмаг нохой), үнэг үсэндээ хүн үгэндээ үхнэ (зүйр үг) (үгээ цэнэж байх, үгээ бодолтой хэлж байх хэрэгтэй), үнэг сүүлээрээ хууравч үйл лай төөргөөрөө ирдэг (цэцэн үг) (хийсэн үйлээс бултах газаргүй), арслан үнэгний чуулганд үзэсгэлэнгүй (цэцэн үг) (зэрэг зиндаа нийлэхгүй байх) үнэг шиг үнэгэн заль (үнэг мэт заль, үнэг шиг зальтай), үнэгэн зоо (морины шинжийн нэр толгой бяцхан, шувуун хошуутай, хүзүү урт, үүрсэх дуу их, бие нарийн хавирга матаастай, үнэгэн чихтэй, нүд бүлтгэр, хазгай амтай, дөрвөн хөл чанга, үргэлж толгойгоороо дохилж бөхийн шогшиж явах, жижиг гишгэдэлтэй, шүдний үзүүр дөрвөлжин, нарийн судастай гэх мэт), үнэгэн харц (зальтай харц) үнэгний арьсаар хийсэн үнэгэн лоовууз (үнэгний арьсаар хийсэн нэгэн төрлийн малгай), үнэгэн харанхуй (шөнийн харанхуй), үнэгэн шогшоо (а.морины нэг зүйл явдал б.бүжгийн нэгэн зүйл хөдөлгөөн), үнэгэн сүүл (ургамал судлал) (нуга, чийгтэй газраар ургадаг үет ургамлын язгуурын олон наст ургамал, монгол орны хангай нутгаар ургана).
үнэгэнцэр [амьтан судлал]
үнэгтэй адил бөгөөд модонд авирч чаддаг араат(ангийн нэр томьёо)
үрвэл [амьтан судлал]
гүрвэлийн зулзага.
үргэнч [амьтан судлал]
хулгар чихтэй, тачирхан үстэй нэгэн зүйл хулгана.
үтэрс [амьтан судлал]
барсын өөр (нэр үг)
үхүүр [амьтан судлал]
урт нарийн биетэй нэгэн зүйл загас.
үхэр бөднө [амьтан судлал]
(бөднөөс баахан бяцхан, шийрэндээ эрхийгүй нэг зүйл бялзуухай), үхэр загас (амьтан судлал) (амар загастай адил, өнгө хар болоод эрээн, шүд олон бөгөөд хурц нэг зүйл загас, мөрөн гол төрнө), үхэр зөгий (амьтан судлал) (зөгийн язгуурт багтдаг үсэрхэг, том биетэй шавж), үхэр огдой (амьтан судлал) (бие томруухан, чих том, сүүл оготор, хээр нүх малтах буюу хад чулууны хонгилд оршино, нүхнийхээ амсарт өвс, чулуу зэргийн юм хурааж овоолно), үхэр оготно (амьтан судлал) (үхэр огдой), үхэр сүүл (амьтан судлал) (мөрөн голд амьдардаг ахиа загаснаас томхон, сүүлийн этгээд моголцог, хайрсгүй нэг зүйл загас), үхэр халиу (амьтан судлал) (далайн илжиг), үхэр хараацай (амьтан судлал) (жигүүр сүүл урт, хөл богино, энгийн хараацайнаас томхон, саравчны дор ба хаданд үүр хийнэ, хавар ирж, намар буцдаг нэг зүйл хараацай шувуу), үхэр хулгана (амьтан судлал) (үхэр огдойн өөр нэр), үхэр хүрэлзгэнэ (амьтан судлал) (хүрэлзгэнийн адил болоод том, өнгө ногоон, жигүүр урт, намар жиргэдэг шавж), үхэр цох (амьтан судлал) (хальс хатуу бөгөөд жигүүртэй, толгойд эврийн адил хоёр туршуултай нэг зүйл цох хорхой), үхэр цууцаль (амьтан судлал) (цууцальтай адил болоод баахан том нэг зүйл шувуу, дуу гарах бол эрхгүй бороо орно гэдэг), үхэр арвай (ургамал судлал) (үслэсэн арвай), үхэр бөлжиргөнө (ургамал судлал) (өнгө хүрэн, амт амттайхан нэг зүйл жимсгэнэ), үхэр гоньд (ургамал судлал) (гол горхины эрэг нуга газар ургадаг, шүхэртэн овгийн ургамал, цэцэг нь жижиг бөгөөд цагаан), үхэр дэгд (ургамал судлал) (ойн хаяа, шугуйгаар голлож ургадаг навч том бөгөөд гонзгой далбагар, хөх цэцэгтэй дигдтэн овгийн ургамал, навч нь хатахдаа цайна), үхэр мэхээр (ургамал судлал) (навч урт нарийн, мэхээр мэт бүдүүн үндэслэг иштэй, цагаан ягаан цэцэгтэй, ойн зах, чийгтэй нуга газар ургана), үхэр сондуу (ургамал судлал) (сондуу урт, үр нь хар бөгөөд буурцгийн хонгорцог адил, хонгорцгийг шулмасын сорви гэнэ), үхэр тарна (ургамал судлал) (нэг метр гаруй өндөр, нарийн урт навчтай, ацалж салаалсан иштэй, жижиг цагаан цэцэгтэй олон наст өвс, хагдарсныг нь улаан хамхуул гэнэ), үхэр үүргэнэ (ургамал судлал) (хээр ургана, навч уртхан болоод өргөн нэг зүйл таван салааны нэр, үрийг нь борлуулж иднэ), үхэр харгана (ургамал судлал) (харганын нэг зүйл, элсэрхэг газар ургана, өндөр нь хагас метр гаруй бий, язгуурт хожуултай, модны хальс шар ногоон, цэцэг нь шар, цэцэг навч найлзуурыг тэмээ, хонь ямаа цэцгийг иднэ), үхэр шүлхий (ургамал судлал) (гол гэсэртэн овгийн ганц наст, шарилж төст өвс өндөр нь гучин см орчим хүртэл, өнгө хар ногоон, хатсан цагтаа шаравтар, амт гашуун бөгөөд эхүүн, үнэр хатан нялуун, үрийн өнгө бор болоод хуурсны хэлбэртэй, ногоон цагт нь хонь, ямаа бага сага иднэ, ихээхэн идвэл шээс хаагдах хор бий, хатсан цагт тэмээ, хонь, ямаа иднэ), үхрийн нүд (ургамал судлал) (а.ой тайга голын дагуух шугуйгаар сөөг сөөгөөр ургах намхан мод б.мөн модны хар хүрэн өнгөтэй жимс), үхрийн хэл (ургамал судлал) (хээр газар бут бутаар ургах, навч нарийн болоод урт нь нэг сөөм илүү, ишгүй нэгэн зүйл ногооны нэр, навчинд соёо бий, чанаж болгож иднэ), үхрийн шүлхий (ургамал судлал) (тосон тоором).
хав [амьтан судлал]
бяцхан биетэй, богино хоншоортой, зөөлөн үстэй нохойн нэгэн үүлдэр бээжин хав (бээжин үүлдрийн бяцхан нохой), арслангийн өөдөөс хав хуцахтай адил (зүйр үг) (хүч чадал, эрх мэдэл дорой), хав нохой үүдэнд булай, харамч эхнэр гийчинд булай (зүйр үг) (зохисгүй авир гутамшигтай байдаг).
хаван [амьтан судлал]
азарган гахай.
хаварж [амьтан судлал]
шавжийн багийн бие уртавтар зөөлөн, толгойгоо чөлөөтэй хөдөлгөдөг, сахал болон олон тооны үетэй, амны эрхтэн сул хөгжсөн, хойд далавч дэвүүр маягтай эвхэгддэг агнуурын загасны тэжээл болно. хаваржаа(н) (нэр үг) хаврыг өнгөөрөхөд зориулж бэлтгэсэн хашаа саравч бүхий дулаан нутаг хаваржаандаа буух (хаврыг өнгөрөөх газартаа нүүж ирэх), өвөлжөө хаваржаа (хоршоо үг) (малчдын өвөл, хаврыг өнгөрөөх газар).
хавлан [амьтан судлал]
нэгэн зүйл бар.
хавтгаалж [амьтан судлал]
монгол орны нуур, гол усанд олноороо ирж нуга, ой тал хээрийн намгархаг дов сондуулд үүрлэж өндөглөдөг нүүдлийн шувуу. усны жижиг амьтан, шавж авгалдайгаар хооллодог.
хавтгай [амьтан судлал]
тэмээн гөрөөс хоёр бөхтэй зэрлэг тэмээ.